Mặc dù hầu hết các trường hợp bệnh tay chân miệng thường nhẹ và tự hồi phục sau vài ngày mà không có biến chứng. Tuy nhiên, một số trường hợp hiếm gặp có thể biểu hiện các biến chứng thần kinh và toàn thân, thậm chí bệnh tay chân miệng ở cấp độ 3 có thể gây rối loạn thần kinh tự chủ, phù phổi, suy cơ tim và dẫn đến tử vong. Hình ảnh bệnh tay chân miệng cấp độ 3 giúp nhận biết sớm tình trạng bệnh và kịp thời can thiệp điều trị, hạn chế biến chứng.
BS.CKI Nguyễn Tiến Đạo - Quản lý Y khoa vùng 4 - Hồ Chí Minh, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC cho biết: “Bệnh tay chân miệng cấp độ 3 là giai đoạn bệnh ở dạng nặng, xuất hiện biến chứng rối loạn thần kinh thực vật và tăng huyết áp, đôi khi tiến triển thành suy tim phổi và tử vong. Thông thường, giai đoạn rối loạn hệ thần kinh tự chủ sẽ kéo dài trong vòng 48 - 72 giờ, trong những trường hợp nghiêm trọng, bệnh có thể tiến triển nhanh chóng và gây tử vong trong vòng vài giờ.” [1]Bệnh tay chân miệng cấp độ 3 nguy hiểm như thế nào?
Năm 2024 số 292/QĐ-BYT, Ban hành hướng dẫn điều trị bệnh Tay chân Miệng đã chia mức độ nghiêm trọng của bệnh thành 4 cấp độ bao gồm:
- Tay chân miệng độ 1: Bệnh tay chân miệng không biến chứng;
- Tay chân miệng độ 2: Bệnh tay chân miệng có biến chứng thần kinh. Trong đó phân thành
- Độ 2a đối với trường hợp biến chứng thần kinh;
- Độ 2b đối với trường hợp biến chứng thần kinh nặng thành 2b nhóm 1 và 2b nhóm 2;
- Tay chân miệng độ 3: Bệnh tay chân miệng có biến chứng rối loạn chức năng thần kinh thực vật nặng;
- Tay chân miệng độ 4: Bệnh tay chân miệng xuất hiện tình trạng suy hô hấp tuần hoàn nặng
Bệnh tay chân miệng cấp độ 3 là tình trạng bệnh nặng có xuất hiện các biến chứng rối loạn thần kinh thực vật nặng, chủ yếu xảy ra ở trẻ em dưới 5 tuổi - giai đoạn trẻ phát triển nhận thức quan trọng. Mối liên quan giữa mức độ nghiêm trọng của bệnh tay chân miệng và di chứng hoặc tử vong đã được các nhà nghiên cứu chỉ ra ở cấp độ 3 là 17%. Hầu hết các tình trạng để lại di chứng thần kinh của bệnh tay chân miệng chủ yếu do nhiễm trùng virus Enterovirus A71 (EV-A71) gây ra. [2]
Bệnh tay chân miệng cấp độ 3 có thể gây ra các biểu hiện thần kinh nguy hiểm như viêm màng não vô khuẩn, liệt mềm cấp tính, đặc biệt là viêm não thân não vì rối loạn điều hòa hệ thần kinh, có khả năng phát triển nhanh đến suy tim phổi. Các đặc điểm lâm sàng của tình trạng rối loạn thần kinh tự chủ bao gồm sốt cao dai dẳng, đổ mồ hôi nhiều, da loang lổ, nhịp tim nhanh, thở nhanh, tăng huyết áp và tăng đường huyết. [3]
Triệu chứng của bệnh tay chân miệng ở cấp độ 3
Bệnh tay chân miệng cấp độ 3 thường biểu hiện ở một trong các dấu hiệu gồm:
1. Mạch nhanh trên 170 lần/ phút (không sốt)
Đối với trẻ sốt: Khi trẻ sốt trên 38°C, mạch tăng mỗi 10 nhịp khi thân nhiệt tăng 1°C; Một số trường hợp có thể xuất hiện mạch chậm, cần đánh giá thêm về huyết áp và tri giác, bao gồm:
Huyết áp tâm thu tăng:
- Trẻ dưới 12 tháng: Huyết áp ≥ 100mmHg
- Trẻ từ 12 tháng đến dưới 24 tháng: Huyết áp ≥ 110mmHg
- Trẻ từ 24 tháng trở lên: Huyết áp ≥ 115 mmHg
2. Thở nhanh, khó thở, thở rít hoặc chỉ số SpO2 < 94%.
3. Da nổi bông (vân tím), vã mồ hôi, chi lạnh
Bên cạnh đó, bệnh tay chân miệng cấp độ 3 có thể khởi phát các triệu chứng tổn thương da điển hình như viêm loét miệng, nổi ban đỏ và mụn nước tại các vị trí như chân, tay, miệng hoặc lan rộng ra các bộ phận khác như mông, đầu gối… Trong nhiều trường hợp ghi nhận, Bệnh nhân có thể nổi rất ít bóng nước. Vì vậy việc nổi bóng nước nhiều hay ít sẽ không tương đồng với mức độ nặng của bệnh tay chân miệng
Hình ảnh bệnh tay chân miệng cấp độ 3
Trẻ bị tay chân miệng cấp độ 3 biểu hiện các tổn thương da tại vùng tay, chân và miệng với các nốt ban đỏ, mụn nước và vết loét có thể gây đau đớn và khó chịu, khiến trẻ bị biếng ăn (do tổn thương miệng), chảy nhiều nước bọt và thậm chí tiêu chảy vài ngày.
Các biến chứng có thể gặp phải ở bệnh tay chân miệng cấp độ 3
Bệnh tay chân miệng cấp độ 3 có thể gây ra các biến chứng cực kỳ nguy hiểm bao gồm:
- Biến chứng rối loạn thần kinh thực vật: Tình trạng ảnh hưởng nghiêm trọng do virus tay chân miệng xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương và tác động nặng nề. Dấu hiệu của biến chứng rối loạn thần kinh thường biểu hiện với tình trạng da đổ mồ hôi lạnh, tay chân lạnh, mạch đập nhanh nhưng yếu, huyết áp không ổn định. Biến chứng này phản ánh tình trạng suy giảm nghiêm trọng khả năng tự điều tiết của cơ thể và cần được xử lý kịp thời để tránh nguy hiểm tính mạng;
- Biến chứng viêm màng não: Khi virus xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương, nó có thể gây ra viêm màng não. Trẻ thường có triệu chứng đau đầu dữ dội, nôn ói không kiểm soát, sốt cao, cứng cổ và có thể rơi vào tình trạng hôn mê nếu không được can thiệp kịp thời. Viêm màng não do bệnh tay chân miệng nếu không được điều trị đúng cách có thể để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn;
- Biến chứng viêm não: Đây là một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất của bệnh tay chân miệng cấp độ 3. Khi virus gây tổn thương não bộ, trẻ có thể bị rối loạn ý thức, mất khả năng vận động, co giật không kiểm soát hoặc xuất hiện các biểu hiện liệt tạm thời. Viêm não không chỉ đe dọa tính mạng mà còn để lại các di chứng lâu dài nếu không được điều trị kịp thời;
- Biến chứng viêm cơ tim: Virus tay chân miệng có thể gây viêm nhiễm cơ tim, làm giảm chức năng bơm máu của tim, nhịp tim có thể đập nhanh bất thường (trên 150 nhịp/ phút). Trẻ bị viêm cơ tim thường có các dấu hiệu như khó thở, mệt mỏi, mạch yếu và huyết áp tụt. Đây là tình trạng nguy hiểm vì nó có thể dẫn đến suy tim cấp và đột tử nếu không được cấp cứu kịp thời;
- Phù phổi cấp: Phù phổi cấp thường là hậu quả của suy tim cấp hoặc rối loạn thần kinh thực vật ở bệnh tay chân miệng cấp độ 3. Biểu hiện bao gồm khó thở nghiêm trọng, thở nhanh và tiếng thở rít, kèm theo tình trạng tím tái. Nếu không được xử lý ngay lập tức, phù phổi cấp có thể gây tử vong trong thời gian ngắn;
- Mất nước nghiêm trọng: Do trẻ sốt cao, ăn uống kém và nôn nhiều, tình trạng mất nước nghiêm trọng rất dễ xảy ra. Mất nước không chỉ làm suy giảm sức đề kháng mà còn ảnh hưởng đến tất cả các cơ quan trong cơ thể, gây nguy hiểm nếu không được bù nước kịp thời.
Cần làm gì khi trẻ bị tay chân miệng cấp độ 3?
Nguyên tắc trong điều trị bệnh tay chân miệng chính là cấp cứu và xử trí kịp thời đối với các trường hợp diễn tiến nặng, phân cấp độ đúng và điều trị phù hợp theo phân độ. Đồng thời, theo dõi sát tình trạng bệnh nhân để phát hiện sớm các biến chứng kết hợp với duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ và nâng cao sức đề kháng, miễn dịch hiệu quả.
Đối với bệnh tay chân miệng cấp độ 3, tuyến điều trị sẽ được chuyển khám và điều trị bệnh tại bệnh viện đa khoa khu vực, đa khoa tỉnh và chuyên khoa Nhi tuyến tỉnh. Trong trường hợp bệnh tay chân miệng cấp độ 3 không đủ điều kiện hồi sức tích cực sẽ chuyển tuyến lên bệnh viện Nhi, Truyền nhiễm và các Bệnh viện được Bộ Y tế phân công là bệnh viện tuyến cuối của các khu vực.
Như vậy, trẻ bị tay chân miệng cấp độ 3 phải được điều trị tại đơn vị hồi sức tích cực và được bác sĩ hỗ trợ các phương pháp điều trị phù hợp. Theo Quyết định Số 292/QĐ-BYT về hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh tay chân miệng của Bộ Y tế, bệnh tay chân miệng cấp độ 3 cần được điều trị theo nguyên tắc như sau:
- Thở oxy qua mũi tối đa 6 lít/ phút, sau 30 - 60 phút nếu bệnh nhân đáp ứng kém nên đặt kèm theo nội khí quản để hỗ trợ hô hấp kịp thời;
- Bác sĩ sẽ chỉ định đặt nội khí quản và thở máy đối với các bệnh nhân tay chân miệng cấp độ 3 kèm theo các biểu hiện như thở bất thường (ngưng thở, thở bụng, thở nông, thở khò khè, thở rít hít vào, rút lõm ngực…), thở nhanh (trên 70 lần/ phút khi trẻ nằm yên không sốt), dấu hiệu rối loạn thần kinh thực vật nặng (SpO2 dao động, da xanh xao, tái nhợt, vã mồ hôi, mạch đập nhanh trên 180 lần/ phút, khi trẻ nằm yên, không sốt), trẻ gồng chi hoặc hôn mê;
- Sử dụng Phenobarbital (thuốc chống co giật, an thần) với liều lượng 10 - 20mg/ kg dưới dạng truyền tĩnh mạch trong vòng 30 phút, lặp lại sau 8 - 12 giờ khi cần (tổng liều dùng không quá 40mg/kg/ngày);
- Chỉ định dùng Immunoglobulin (kháng thể miễn dịch) truyền tĩnh mạch chậm trong 6 - 12 giờ, dùng 1 liều duy nhất. Sử dụng cân nặng hiệu chỉnh đối với trẻ dư cân, béo phì, chỉ dùng liều 2 sau 24 giờ nếu diễn biến nặng hơn;
- Dùng Dobutamin (thuốc điều trị sốc tim và suy tim nặng): Chỉ định khi tình trạng suy tim mạch nhanh trên 170 lần/phút và không có dấu hiệu tăng huyết áp;
- Dùng Milrinone (thuốc điều trị ngắn hạn tình trạng suy tim): Chỉ định khi huyết áp tâm thu tăng, tùy theo tình trạng huyết áp bác sĩ sẽ chỉ định liều lượng phù hợp. Nhưng ngay thuốc khi huyết áp dưới 90mmHg ở trẻ dưới 12 tháng và huyết áp tâm thu dưới 100 mmHg ở trẻ từ 12 tháng trở lên;
- Điều trị rối loạn mất nước, điện giải và hạ đường huyết;
- Hạ sốt tích cực: Đối với trường hợp trẻ bị sốt cao liên tục từ 39,5 độ C không đáp ứng với thuốc Paracetamol (thuốc hạ sốt) kết hợp Ibuprofen và lau mát hạ sốt sau 12 giờ;
- Đối với trường hợp trẻ co giật: Chỉ định dùng Midazolam (thuốc an thần ở não và hệ thần kinh trung ương) liều 0,15mg/kg/lần hoặc Diazepam 0,2 - 0,3mg/kg truyền tĩnh mạch chậm và lặp lại sau 10 phút nếu có co giật tối đa 3 lần;
- Chỉ định đo và theo dõi huyết áp động mạch xâm lấn đối với bệnh tay chân miệng độ 3 có truyền thuốc vận mạch hay được đặt nội khí quản;
- Lọc máu liên tục đối với trường hợp bệnh tay chân miệng cấp độ 3 đang thở máy kèm một trong các tiêu chuẩn như sốc không đáp ứng với biện pháp chống sốc sau 1 - 2 giờ và huyết áp trung bình từ 50 mmHg trở xuống; sốt cao liên tục không hạ và không đáp ứng các biện pháp hạ sốt sau 6 - 12 giờ; nhịp tim nhanh (từ 180 lần/phút) và da nổi vân tím dù huyết áp bình thường;
- Theo dõi mạch, nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở, nhận thức, nồng độ SpO2… mỗi 30 - 60 phút/lần trong 2 giờ đầu, sau đó 1 - 2 giờ. Nếu có điều kiện nên theo dõi huyết áp động mạch xâm lấn.
Có thể thấy, bệnh tay chân miệng cấp độ 3 cực kỳ nguy hiểm, có nguy cơ gây biến chứng nặng, nhập viện và tử vong với tỷ lệ cao, trong khi hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu, đòi hỏi việc phòng ngừa chủ động để giảm thiểu rủi ro lây nhiễm.
Hiện nay bệnh đã có thể phòng ngừa hiệu quả bằng vắc xin. Vắc xin phòng bệnh tay chân miệng khuyến cáo tiêm ngừa cho trẻ từ 2 tháng đến dưới 6 tuổi, được chứng minh an toàn và hiệu quả đến 96,8% theo nghiên cứu đăng tải trên tạp chí y khoa The Lancet. Vắc xin không chỉ bảo vệ mạnh mẽ trước phân nhóm EV71 mà còn tạo miễn dịch chéo với các chủng khác như B5, C4, đồng thời duy trì miễn dịch lâu dài.
Ngày 18/2/2025, Hệ thống tiêm chủng VNVC ký kết bản ghi nhớ hợp tác với Substipharm Biologics (Thụy Sĩ) để sớm đưa vắc xin phòng bệnh tay miệng về kịp thời tiêm chủng cho trẻ trên toàn quốc.
>> Để biết thêm thông tin chi tiết về vắc xin tay chân miệng, Quý Khách liên hệ qua hotline: 028 7102 6595 để được tư vấn và hướng dẫn cụ thể!
Bệnh tay chân miệng chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em dưới 5 tuổi và về mặt lâm sàng là một bệnh nhẹ, có thể tự hồi phục trong vòng một tuần kể từ khi phát bệnh. Tuy nhiên, trong một số trường hợp có thể xuất hiện các biến chứng thần kinh ở cấp độ nghiêm trọng, thường liên quan đến EV-A71 và có thể gây tử vong. Hình ảnh bệnh tay chân miệng cấp độ 3 đóng vai trò hỗ trợ nhận biết sớm những dấu hiệu nguy hiểm của bệnh, từ đó có thể can thiệp y tế kịp thời, tránh nguy cơ bệnh diễn tiến nặng ảnh hưởng đến quá trình hồi phục.