Nhiếp ảnh
Mary Ellen Mark: nhiếp ảnh gia can đảm và dịu dàng 16. 06. 15 - 6:35 am
Zelda Cheatle, Hoàng Lan dịch
Mary Ellen Mark sinh ra tại Philadephia và lớn lên ở vùng ngoại ô Elkin Park. Thời còn là học viên của trường trung học Cheltenham, bà vừa tham gia đội cổ vũ vừa vẽ tranh rất giỏi. Bà ghi danh vào ngành hội họa và lịch sử nghệ thuật tại trường đại học Pennsylvania rồi lấy thêm bằng thạc sĩ về nhiếp ảnh phóng sự vào năm 1964. Các tác phẩm thời sinh viên đã giúp bà lấy học bổng Fullbright, trong đó có khoản tiền hỗ trợ cho một chuyến chụp ảnh đến Thổ Nhĩ Kỳ. Mary Ellen Mark thích vẽ, nhưng bà cũng thích nhiếp ảnh, nên bà đã tận dụng chuyến đi đến Thổ Nhĩ Kỳ để thử tay nghề của mình.
Tôi từng có lắm thời gian để chuyện trò với Mary Ellen tại lễ trao giải ảnh Sony đầu tiên. Chúng tôi ở cùng khách sạn trong hơn một tuần và bà đã kể cho tôi rất nhiều thứ. Tôi đã lắng nghe tất cả. Vào lúc mới bắt đầu sự nghiệp, Mary Ellen đến gặp Eve Arnold [nhiếp ảnh gia phóng sự nổi tiếng của Mỹ], với tâm trạng hồi hộp. Eva đã tiếp chuyện Mary Ellen, xem các tác phẩm bà chụp và nói: “Đừng bỏ công việc chính của cô” (ý nói Mary Ellen chỉ nên lấy nhiếp ảnh làm “nghề phụ”). Mary Ellen rất bất ngờ và cảm thấy mình bị xúc phạm nặng nề. Tôi nghĩ chính điều này đã khiến bà quyết tâm chứng tỏ cho Eve Arnold thấy rằng bà sẽ trở thành một nhiếp ảnh gia vĩ đại như thế nào. Bà vẫn bực tức Eve Arnold đến tận 30 năm sau, nhưng tôi nghĩ cơn bực mình này đã thực sự giúp ích cho bà.
Khối lượng tác phẩm bà chụp nhiều đến phi thường, một số ảnh có thể khiến lòng bạn xốn xang. Bức cô bé đứng hút thuốc trong chiếc bể bơi mini vẫn còn làm tôi sửng sốt tận tâm can. Chỉ nghĩ đến nó thôi mà giờ tôi còn nổi cả da gà. Cách bà chụp bức ảnh ấy, bà không chê trách bọn nhỏ, hay khinh thường chúng, mà bà đang trò chuyện với hai cô bé ấy. Nhưng Chúa tôi, thật là một lời tuyên ngôn hùng hồn làm sao.
Gần như mọi người đều biết đến ảnh Mary chụp nhưng không phải người nào cũng biết tác giả chụp chúng là ai. Ảnh của bà nổi tiếng hơn bản thân bà, song theo tôi bà lại vĩ đại hơn chúng nhiều: bà là một người rất cá tính. Bà rất bạo gan. Tôi chẳng bao giờ quên được những bức ảnh chụp gái điếm tại Ấn Độ, thật khó tin là bà chụp ngay lúc họ đang “làm việc”. Không chỉ mấy cô gái điếm mà cả khách làng chơi cũng có thích bị ai chụp ảnh bao giờ - họ ném mọi thứ vào bà, không chỉ ném lời chửi rủa mà họ còn quăng các kiểu bàn ghế vật dụng, nhưng bà đã đứng đó hứng chịu hết thảy mọi thứ.
Bất cứ người nào có thể dành ba tháng trời lê la ngoài đường phố Bombay cùng mấy cô gái làng chơi, để chụp ảnh và trở thành bạn của những con người ấy, chắc chắn phải có tính cách thật cừ khôi. Mary cứng cỏi vô cùng, song cũng có phần dịu dàng. Nhiều người nghĩ rằng bà chỉ mạnh mẽ thôi, nhưng bạn có thể thấy sự hiền dịu trong ảnh của bà, và nếu bạn có dịp gặp gỡ bà, bạn sẽ nhận ra bà là một người dễ mến, nồng hậu.
Mary có một trái tim vàng, và nó sẽ sống mãi trong ảnh của bà. Tôi mừng khi bà nhận giải cống hiến vào năm ngoái - tôi nghĩ vào cuối đời bà đã cảm thấy rằng tác phẩm của mình không còn được ưa chuộng nữa, nên thật hay khi họ công nhận thành tựu của bà trước khi bà ra đi. Người đời sẽ nhớ đến Mary Ellen Mark vì ảnh của bà rất dịu dàng mà lại mãnh liệt.
Mary Ellen Mark mất hôm 25. 5. 2015 vì hội chứng loạn sản tủy (myelodysplastic syndrome). Sau đây là một vài tác phẩm của bà:
