Cơm lam Tây Bắc là món ăn truyền thống đặc trưng của đồng bào các dân tộc thiểu số sinh sống ở khu vực núi rừng phía Bắc Việt Nam như Thái, Mường, Dao, Mông… Không chỉ là món ăn đơn thuần, cơm lam còn mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc, gắn liền với lối sống, tâm linh và lịch sử của người Tây Bắc.
Cơm lam là gì? Com lam (tiếng Thái gọi là “khẩu lam”, tiếng Mường gọi là “kháu lam”) là món ăn truyền thống phổ biến trong đời sống của nhiều dân tộc miền núi phía Bắc Việt Nam như Thái, Mường, Dao, Tày, H’Mông, Nùng,… Món ăn này đặc biệt ở chỗ gạo nếp được cho vào ống tre hoặc nứa non, thêm một ít nước suối hoặc nước dừa, bịt lá chuối và nướng trực tiếp trên lửa.Cơm lam được chế biến bằng cách đặc biệt: dùng gạo nếp nương ngon, ngâm nước suối trong, sau đó bỏ vào ống tre hoặc nứa non để nấu chín trên bếp than.
Người Tây Bắc dùng loại tre nứa có độ già vừa phải, mỏng nướng đều, không bị đối mốc. Gạo được ngâm trước từ 6 - 8 giờ, khi nêu chỉ cần thêm ít nước, có thể cho cốt dừa hoặc lá dếu vào để tăng mùi thơm. Sau khi nếu chín, người ta lột bỏ lớp vỏ tre bên ngoài, chỉ để lại một lớp màng mỏng bên trong để bảo vệ sinh khi ăn.
Mùi thơm của gạo quyện với hương tre nống, dẻ gây nghiện ngay từ phút đầu tiên. Cơm lam thường được dùng với muối vọng, muối lạc, hoặc ăn kèm cá suối nướng, gà nướng.
Cơm lam xuất hiện từ xa xưa, bắt nguồn từ cuộc sống du canh du cư, khi người Tây Bắc đi rẫy, đi rừng và không mang theo xoong nồi. Họ tự chế đồ dùng xung quanh để nǥ ăn, trong đó tre, nứa đã trở thành vật liệu vô giá.
Theo thời gian, món cơm mộc mạc đó trở thành biểu tượng văn hóa của người địa phương. Cơm lam xuất hiện trong lễ hội, cưới hỏi, tiệc câng lên nhà mới, thậm chí trong cả các nghi lễ cúng tổ tiên.
Nếu cơm trắng đống bằng đồng bằng, thì cơm lam mang linh hồn của rừng núi. Đó là cách người Tây Bắc giữ lại tinh hoa và sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên.
Không giống như cơm nấu bằng nồi điện hay bếp gas, cơm lam được nấu trong ống tre trên bếp than hoặc bếp củi. Mỗi mẻ tre, đắp lửa, tất cả đều làm nên hương vị đặc trưng không thể lẫn vào đâu khác.
- Nguyên liệu tự nhiên: gạo nếp, nước suối, tre non
- Không dùng dầu mỡ hay gia vị công nghiệp
- Cách nấu thuủ công, yêu cầu kiển nhẫn và kỹ thuật
Cơm lam thường được ăn với tay, không dùng đĩa hay muỗng, thể hiện sự gần gũi, phóng khoáng của người núi rừng.
Du lịch đến các địa danh như Sa Pa, Mộc Châu, Mai Châu, Yên Bái, Điện Biên… bạn dễ dàng bắt gặp những quán nhỏ ven đường bán cơm lam đóng gói sẵn. Chỉ cần bẻ lớp vỏ tre, cắn một chút muối vọng, vậy là đủ để đếm một mọi hương của núi rừng.
Nhiều du khách mua cơm lam về làm quà - không chỉ vì ngon, mà vì đó là ký ức, là một phần hương rừng đem về phố thị.
