Khi sử dụng đến các từ thuộc lĩnh vực đường đi, hướng đi, ta thường dễ bị nhầm giữa “ngã” và ngả”, như “ngả đường” hay “ngã tư”. Vậy, đâu là cách hiểu đúng của 2 từ này?
Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên lại có cách giải thích khác: “Ngả (danh từ): Đường đi theo một hướng nào đó, phân biệt với những đường đi theo hướng khác. Tới đây đường chia làm hai ngả. Mỗi người đi một ngả…”. Còn về “ngã” thì được lý giải là “chỗ có nhiều ngả đường, ngả sông toả đi các hướng khác nhau. Ngã năm. Ngã ba sông”. Tóm lại, “ngã” (thường phải kèm theo số) là từ để chỉ chỗ giao nhau của nhiều con đường, con sông,… còn “ngả” là một nhánh đường, nhánh sông của “ngã”.
Ngoài ra, điều thú vị ở từ này là theo như các từ điển được xuất bản trước đây, từ “ngả” được dùng trong các từ như “ngả ba”, chứ không phải “ngã ba” như hiện tại.
Về điều này, tự điển Việt Bồ La (1651) của A. de Rhodes (bản dịch của Thanh Lãng, Hoàng Xuân Việt, Đỗ Quang Chính, NXB Khoa học Xã hội - 1991), ghi nhận “ngả” với các từ như “ngả ba đàng”, “ngả ba soũ” (ngả ba sông), phân biệt với chữ “ngã” (dấu ~) có nghĩa là “té, ngã”.
Bên cạnh đó, Đại Nam Quấc âm tự vị (1895-1896) của Paulus Huình Tịnh Của cũng ghi nhận là “ngả” (我) Ngả (chữ Nôm), ý chỉ nhánh đàng đi, chỉ về phía nào, ngả nào, ví dụ: “ngả ba”, “ngả tư”.
Và với cách hiểu như vậy, ta có thể thấy “mỗi người một ngả” mới là cách dùng đúng chứ không phải là “mỗi người một ngã”, vì đây là cụm từ miêu tả việc nhiều người ở cùng một nơi nhưng lại phải chia tay để đi về các hướng khác nhau.
Qua trên có thể thấy rằng cả 2 từ “ngả” và “ngã” được dùng trong ngữ cảnh chỉ về đường đi như “ngả tư” hay “ngã tư” đều đúng.
Như vậy, ban đầu chỉ có “ngả” để chỉ chung cả các nhánh đường, nhánh sông và chỗ giao nhau giữa chúng. Sau này phần vì lưu truyền tam sao thất bản, và một phần vì để đọc cho thuận miệng nên người ta mới có thêm từ “ngã” biến âm của “ngả” rồi bắt đầu sử dụng cách phân biệt trong Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên đã giảng.
#Phan_biet_tu_ngu
#Tieng_Viet_giau_dep
*bài do CTV/TVBH gởi.
