Nếu không muốn nói là "thảm họa" kiến trúc
Họa sĩ Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) không ngần ngại cho rằng, mẫu thiết kế công trình văn hóa và nhà hát Hoa Sen nếu được xây dựng trong thực tế sẽ là một "thảm họa" về nghệ thuật tạo hình và kiến trúc. "Ðã qua rồi cái thời tư duy sử dụng biểu tượng để minh họa. Hơn nữa, đối với một công trình văn hóa hứa hẹn có quy mô và hiện đại bậc nhất của Thủ đô mà lại sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật theo lối tư duy duy ý chí, thô thiển về hình khối và kiến trúc, áp đặt về nội dung như vậy thì khó có thể chấp nhận", họa sĩ Vi Kiến Thành nhận định.
Mẫu thiết kế công trình văn hóa Hoa Sen do Công ty Decibel (Ô-xtrây-li-a) thực hiện, có cấu trúc một bông hoa sen thả nổi trên mặt nước. Nếu được phê duyệt, công trình này sẽ là trung tâm văn hóa và biểu diễn nghệ thuật, có khán phòng nhà hát sức chứa 2.000 chỗ, với các cửa hàng công nghệ, rạp chiếu phim, văn phòng và nhà hàng. "Bông sen nổi" gồm cấu trúc lớn hình ống bầu ở giữa và năm cấu trúc nhỏ hơn bao quanh, tạo nên các khối có hình dạng nụ hoa khép kín. Các vùng ngập nước phía ngoài có hình bậc thang bao phủ mạng lưới đường hầm dẫn đến khu phức hợp này.
Có điều, ý tưởng thiết kế từ biểu tượng hoa Sen cho cụm công trình văn hóa, nhà hát này ngay từ những thông tin công bố đầu tiên đã vấp phải phản ứng không nhẹ từ giới nghề kiến trúc và mỹ thuật. "Ðừng vội nhé, Hà Nội!", KTS Ngô Doãn Ðức (Hội Kiến trúc sư Việt Nam) nói vui. Nhưng đằng sau câu nói ấy, kỳ thực, là những trăn trở nghề nghiệp của ông. "Hãy để cho mỗi thiết kế sáng tạo nói tiếng nói phản ánh thời đại và cho tương lai. Phương án thiết kế Nhà hát Hoa Sen lạc hậu về tư duy, cũ kỹ về giải pháp và ý tưởng thì quá nôm na, hoa hoét…", KTS Ngô Doãn Ðức nhận xét.
Còn theo KTS Trần Huy Ánh, những công trình thiết kế lấy cảm hứng từ biểu tượng hoa sen trước nay không lạ và cũng từng có những thành công về mặt sáng tạo. Tuy nhiên, có nhất thiết phải chọn thiết kế một công trình lớn, hiện đại tiếp tục từ cảm hứng hoa sen đặt tại Hà Nội hay không? KTS Trần Huy Ánh cho rằng, không nên quá lạm dụng biểu tượng này.
Cùng với việc "nhận" phản ứng mạnh từ giới nghề về sự áp đặt nội dung, gán ghép biểu tượng, công trình Nhà hát Hoa Sen đồng thời còn "mất điểm" bởi quá ít tính sáng tạo. Nhiều ý kiến cho rằng, nếu chỉ sao chép, minh họa bông hoa một cách thô thiển, to tát theo kiểu "lấy thịt đè người" thì e rằng sẽ không còn cần đến vai trò tư vấn, thiết kế không gian của giới kiến trúc sư nữa.
Chấp nhận dễ dãi sẽ phá vỡ cảnh quan kiến trúc
Giới chuyên môn cũng trăn trở không kém về công năng sử dụng của công trình. Trên thực tế, Hà Nội là mảnh đất đã quy tụ khá nhiều thiết chế nhà hát với quy mô lớn, nhỏ khác nhau. Tuy nhiên, không phải tất cả đều được sử dụng, khai thác hiệu quả. Vì thế, không nên quá vội vàng phê duyệt, dễ dãi chấp nhận để có thêm một công trình nhà hát mới được ghi nhận về tính khổng lồ, to tát này? Chưa kể, thiết kế cũ kỹ, ít sáng tạo đột phá còn là nguy cơ khiến cho cảnh quan kiến trúc của Thủ đô bị phá vỡ. Theo KTS Ngô Doãn Ðức, tư duy muốn làm công trình to, lớn và cái gì cũng hướng đến "bậc nhất" nhiều khi khiến mọi thứ trở nên vội vàng. Ðối chiếu với mẫu thiết kế công trình Nhà hát Hoa Sen, kiến trúc sư này cho rằng, "bông sen nổi" đã bị sa đà vào chủ nghĩa hình thức, nguy cơ gây tốn kém và lãng phí.
Bài học về lạm dụng tính biểu tượng tạo nên những công trình kiến trúc xấu xí, phi thẩm mỹ trên thực tế đã không ít lần nhắc nhở giới nghề về hậu quả của sự dễ dãi, chấp nhận và nuông chiều các chủ đầu tư. Một số công trình như Nhà hát 3 nón lá (Bạc Liêu) hay thiết kế cầu Phật Tích - Ðại Ðồng Thành nối hai huyện Tiên Du và Thuận Thành (Bắc Ninh)… từng được xem là những thí dụ về những thiết kế mắc bệnh biểu tượng. Lần này, công trình Nhà hát Hoa Sen tiếp tục được cảnh báo về nguy cơ tạo thành trào lưu thiết kế, xây dựng các công trình khổng lồ nhưng… thô thiển.
Cũng về góc độ biểu tượng, nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Ðức Bình (Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm) cho rằng, từ hoa sen trở thành logo, hình dáng kiến trúc hay những khối hình trang trí trong đô thị cần thiết phải cô đọng, sáng tạo chứ không nên sao chép, biến thể một cách thô thiển. Ông Bình thí dụ, trong kiến trúc truyền thống của người Việt, chùa Một Cột (ở Hà Nội) như một đóa sen, nhưng đó không phải là sự sao chép tự nhiên mà người xưa đã chắt lọc hình ảnh để một lần nữa nâng tầm thành một biểu tượng mới hết sức cô đọng. Tòa nhà Bitexco (TP Hồ Chí Minh) cũng được xây dựng như một búp sen mọc lên giữa thành phố, hình dáng kiến trúc đã được biến điệu và nâng tầm thành một biểu tượng mới của mảnh đất hiện đại, năng động này.
"Hà Nội rất đang cần những công trình kiến trúc trở thành biểu tượng mới của Thủ đô, mang dấu ấn thời đại. Ðây là vấn đề cần được các nhà quản lý quan tâm khi xây dựng các công trình kiến trúc công cộng…", nhà nghiên cứu Nguyễn Ðức Bình kiến nghị.
