Hiểu về rối loạn nhân cách ái kỷ: Những điều bạn cần biết

Rối loạn nhân cách ái kỷ (Narcissistic Personality Disorder – NPD) là một vấn đề sức khỏe tâm thần khá phức tạp, ảnh hưởng đến cách một người suy nghĩ, cảm nhận và hành xử trong các mối quan hệ xung quanh. Người mắc rối loạn này thường có xu hướng đặt mình lên trên người khác, luôn mong muốn được ngưỡng mộ và rất khó để thể hiện sự đồng cảm. Dù không phải là bệnh lý phổ biến, nhưng nếu không được nhận biết và hỗ trợ đúng cách, nó có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống cá nhân, công việc và các mối quan hệ của bạn.

1. Rối loạn nhân cách ái kỷ là gì?

Rối loạn nhân cách ái kỷ là một dạng rối loạn tâm lý đặc trưng bởi cảm giác tự cao quá mức, nhu cầu được chú ý liên tục và thiếu khả năng hiểu hay chia sẻ cảm xúc với người khác. Những người mắc chứng này thường tin rằng họ đặc biệt, vượt trội, và xứng đáng được đối xử theo một cách rất khác biệt.

Tại Việt Nam, chưa có con số thống kê chính thức, nhưng theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ mắc rối loạn nhân cách trong cộng đồng nói chung dao động khoảng 6-10%, trong đó rối loạn nhân cách ái kỷ chiếm 0.5% đến 1% dân số trưởng thành toàn cầu. Nam giới có tỷ lệ mắc cao hơn nữ giới, khoảng gấp 2–3 lần.

Bạn có thể nhận thấy họ thường thể hiện sự kiêu ngạo, dễ bị kích động khi bị góp ý, hay đánh giá thấp người khác trong khi luôn phóng đại thành tựu của bản thân. Đôi khi, họ tỏ ra hấp dẫn trong lần gặp đầu tiên bởi sự tự tin và cuốn hút, nhưng theo thời gian, sự thiếu đồng cảm và xu hướng kiểm soát khiến các mối quan hệ trở nên căng thẳng.

2. Những biểu hiện thường gặp

Nếu bạn đang cố gắng hiểu ai đó (hoặc chính mình) có đang gặp vấn đề liên quan đến ái kỷ hay không, hãy để ý đến những dấu hiệu sau:

• Không thích bị góp ý, dễ phản ứng mạnh mẽ khi bị chỉ trích.
• Luôn muốn trở thành trung tâm, thường khoe khoang về khả năng, thành tích.
• Có xu hướng lợi dụng người khác để đạt được mục đích cá nhân.
• Thiếu đồng cảm, ít khi quan tâm đến cảm xúc của người xung quanh.
• Hay so sánh và đánh giá thấp thành tựu của người khác.
• Chỉ muốn kết nối với những người mà họ cho là “xứng tầm” với bản thân.
• Bên ngoài có thể rất thu hút, nhưng nội tâm dễ cảm thấy trống rỗng, u uất, đặc biệt khi không được công nhận như kỳ vọng.

3. Nguyên nhân nào dẫn đến rối loạn ái kỷ?

Hiện tại, giới chuyên môn vẫn chưa xác định rõ nguyên nhân chính xác gây ra rối loạn này, nhưng có một số yếu tố được cho là có liên quan:

• Di truyền: Nếu trong gia đình có người từng gặp vấn đề về nhân cách, nguy cơ của bạn có thể cao hơn.
• Môi trường nuôi dưỡng: Trải nghiệm bị bỏ bê, nuông chiều quá mức, hoặc được khen ngợi không thực tế từ khi còn nhỏ có thể hình thành lối nghĩ sai lệch về giá trị bản thân.
• Tác động xã hội – văn hóa: Áp lực thành công, hình ảnh lý tưởng trên mạng xã hội hay môi trường sống đề cao cá nhân cũng có thể thúc đẩy xu hướng ái kỷ phát triển.

4. Làm sao để điều trị?

Việc điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ không dễ dàng, đặc biệt là khi người bệnh thường không nhận ra vấn đề của mình. Tuy nhiên, với sự kiên trì và đúng phương pháp, người bệnh hoàn toàn có thể cải thiện và sống tích cực hơn.

a. Liệu pháp tâm lý

• Trị liệu cá nhân: Giúp người bệnh hiểu rõ hơn về hành vi, cảm xúc và các mối quan hệ của mình. Qua đó, họ học cách điều chỉnh phản ứng và cải thiện tương tác xã hội.
• Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): Hỗ trợ thay đổi những niềm tin tiêu cực về bản thân và người khác, hướng đến cách nghĩ tích cực và linh hoạt hơn.
• Hỗ trợ từ gia đình: Sự gần gũi, lắng nghe từ người thân đóng vai trò quan trọng trong việc tạo cảm giác an toàn, giúp bệnh nhân dần mở lòng và thay đổi.

b. Hỗ trợ bằng thuốc

Không có loại thuốc nào điều trị trực tiếp rối loạn ái kỷ, nhưng nếu người bệnh có biểu hiện trầm cảm hoặc lo âu, bác sĩ có thể kê một số thuốc hỗ trợ để ổn định tâm trạng.

5. Lối sống và thói quen hỗ trợ

Ngoài trị liệu chuyên sâu, bạn cũng có thể áp dụng một số thói quen để giúp ổn định tâm lý:

• Giữ chế độ sinh hoạt lành mạnh, ngủ đủ giấc, ăn uống khoa học.
• Hạn chế sử dụng mạng xã hội quá mức, tránh tiếp xúc với nội dung gây áp lực tâm lý.
• Dành thời gian thiền, tập yoga hoặc thực hành những hoạt động giúp bạn kết nối với cảm xúc thật của mình.
• Học cách lắng nghe và xây dựng mối quan hệ chất lượng hơn thay vì chỉ tìm kiếm sự chú ý.

Rối loạn nhân cách ái kỷ có thể ảnh hưởng đến chất lượng sống đặc biệt là các mối quan hệ xung quanh nếu không được quan tâm đúng mức. Dù quá trình điều trị cần thời gian và sự cố gắng, nhưng việc bạn chủ động tìm hiểu, nhận diện và tìm đến sự hỗ trợ chuyên môn là bước đầu tiên rất quan trọng. Nếu bạn hoặc người thân đang trải qua những khó khăn liên quan đến vấn đề này, đừng ngần ngại kết nối với các chuyên gia tâm lý để được lắng nghe và hỗ trợ đúng cách.

Nguồn tham khảo:

• Vinmec Health Library
• Viện Sức khỏe Tâm thần – Bệnh viện Bạch Mai
• WHO – ICD-11 classification of personality disorders
• Đại học Y Hà Nội – Chuyên đề Rối loạn nhân cách (2022)