PV: Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 đang được tổ chức lấy ý kiến đóng góp rộng rãi các tầng lớp nhân dân, Giáo sư có thể cho biết Viện Ngôn ngữ học đã có sự tham gia đóng góp như thế nào vào Dự thảo?
GS.TS Nguyễn Văn Hiệp: Thực hiện sự chỉ đạo của Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, ngày 4/3 vừa qua, Viện chúng tôi cũng đã triển khai Hội nghị lấy ý kiến góp ý cho Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 đến tất cả các phòng, trung tâm trực thuộc Viện.
Cá nhân tôi và 100% cán bộ viên chức trong Viện đều nhất trí rằng Dự thảo cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn và định hướng phát triển của đất nước, giải quyết những vấn đề vướng mắc, bất cập còn tồn tại của thực tiễn trong quá trình thực thi Hiến pháp 1992.
Nội dung của Dự thảo cũng thể hiện sự phù hợp với luật pháp quốc tế, đáp ứng nhu cầu và xu thế hội nhập với thế giới hiện nay. Dự thảo sửa đổi Hiến pháp bao gồm: Lời nói đầu, 11 Chương, 124 Điều. So với Hiến pháp năm 1992 giảm một Chương, 23 Điều.
Trong số 11 Chương của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp có một Chương hoàn toàn mới: Chương X: Hội đồng Hiến pháp, Hội đồng bầu cử Quốc gia, Kiểm toán nhà nước. Trong số 124 Điều của dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 có tới 11 Điều được viết hoàn toàn mới, 102 Điều sửa đổi bổ sung. Điều này cho thấy việc Hiến pháp lần này được sửa đổi và bổ sung khá toàn diện.
PV: Qua nghiên cứu các bản Hiến pháp từ trước đến nay, Giáo sư có thể đưa ra một sự so sánh về văn phong, ngôn ngữ và cách hành văn của các bản Hiến pháp?
GS.TS Nguyễn Văn Hiệp: Trước năm1945, Việt Nam không có Hiến pháp. Từ sau khi thành lập nhà nước cộng hòa đầu tiên cho đến nay đã có 4 bản Hiến pháp được ra đời, đó là các bản Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980, 1992 (được sửa đổi vào năm 2001). Mỗi bản Hiến pháp đều ghi nhận những thành quả cách mạng to lớn mà nhân dân Việt Nam đã đạt được, tạo nền tảng vững chắc cho sự ổn định và phát triển đất nước.
Hiến pháp năm 1946 bao gồm lời nói đầu và 7 chương, 70 điều được viết theo tư tưởng pháp quyền. So với 3 bản Hiến pháp còn lại thì đây là bản Hiến pháp chứa đựng các câu văn ngắn gọn, mạch lạc, từ ngữ giản dị, dễ hiểu. Các điều khoản rõ ràng, khúc chiết không mập mờ khó hiểu. Các điều khoản ngắn gọn nhưng chứa đựng nhiều ý.
Ngay từ Lời nói đầu đã thể hiện lời văn trong sáng, mạch lạc: "Cuộc Cách mạng Tháng Tám đã giành lại chủ quyền cho đất nước, tự do cho nhân dân và lập ra nền dân chủ cộng hòa. Sau tám mươi năm tranh đấu, dân tộc Việt Nam đã thoát khỏi vòng áp bức của chính sách thực dân, đồng thời đã gạt bỏ chế độ vua quan. Nước nhà đã bước sang một quãng đường mới".
"Với tinh thần đoàn kết, phấn đấu sẵn có của toàn dân, dưới một chính thể dân chủ rộng rãi, nước Việt Nam độc lập và thống nhất tiến bước trên đường vinh quang, hạnh phúc, cùng nhịp với trào lưu tiến bộ của thế giới và ý nguyện hòa bình của nhân loại”.
Có những điều chỉ có một câu ngắn gọn, từ ngữ bình dân ai đọc cũng có thể hiểu được. Đơn cử như Điều thứ 4: Mỗi công dân Việt Nam phải: Bảo vệ Tổ quốc; Tôn trọng Hiến pháp; Tuân theo pháp luật. Điều thứ 5: Công dân Việt Nam có nghĩa vụ phải đi lính. Điều thứ 9: Đàn bà ngang quyền với đàn ông về mọi phương diện. Điều thứ 14: Những người công dân già cả hoặc tàn tật không làm được việc thì được giúp đỡ. Trẻ con được săn sóc về mặt giáo dưỡng.
PV: Là một nhà nghiên cứu chuyên về ngôn ngữ học, Giáo sư đóng góp gì cho Dự thảo. Đặc biệt là về nội dung kỹ thuật lập hiến cũng như ngôn ngữ, lời văn trong Hiến pháp?
GS.TS Nguyễn Văn Hiệp: Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 cần ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu với đại đa số người dân nhưng vẫn phải khái quát được đầy đủ các nội dung cơ bản của Hiến pháp. Tôi xin góp ý một số ý kiến cụ thể như sau:
Về nội dung: Hiến pháp đã quy định tiếng Việt là ngôn ngữ quốc gia, nên thêm quy định cụ thể nhằm đảm bảo vai trò chữ quốc ngữ bên cạnh tiếng Việt. Đề nghị giữ nguyên, không nên bỏ điều 41 Hiến pháp năm 1992: “Nhà nước thống nhất quản lý sự nghiệp phát triển thể dục thể thao; khuyến khích và giúp đỡ phát triển các hình thức tổ chức thể dục, thể thao tự nguyện của nhân dân”.
Khoản 3 trong Dự thảo nên ghi rõ “vai trò lãnh đạo của Đảng được đảm bảo bằng pháp luật và do luật định”. Như vậy sự lãnh đạo của Đảng sẽ có giá trị về mặt pháp lý và thể hiện trước pháp luật về hành động của các tổ chức Đảng và đảng viên, đồng thời sẽ đảm bảo sự minh bạch về chính trị trong vai trò lãnh đạo của Đảng và hạn chế những tiêu cực trong Đảng như Nghị quyết Trung ương 4 đã nêu.
Nên mở rộng quyền giám sát, phản biện cho tổ chức Mặt trận để góp phần xây dựng chính quyền vững mạnh. Cần bổ sung và làm rõ thẩm quyền của Chủ tịch nước trong giám sát hoạt động của Chính phủ, Thủ tướng bởi đây là các chức danh do Chủ tịch nước giới thiệu để Quốc hội bầu.
Chủ tịch nước cũng phải có quyền triệu tập (chứ không phải yêu cầu như dự thảo ghi) Chính phủ và Thủ tướng họp bàn những vấn đề liên quan. Cần tiến hành một số cải cách như quy định người dân được bầu trực tiếp Chủ tịch nước, nhất thể hóa vai trò Tổng Bí thư và Chủ tịch nước...
Về hình thức: Lời nói đầu như trong bản Hiến pháp 1992 về cơ bản đầy đủ, sâu sắc, trong đó có quy định về chế độ chính trị. Tuy nhiên, nên viết cho mạch lạc hơn, nên bổ sung thêm sự khẳng định rõ độc lập, chủ quyền của dân tộc ta và mục tiêu xây dựng dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh.
Một số điều nên bổ sung làm cho rõ, ví dụ: Điều 15 nên bổ sung làm rõ "quyền con người" và "quyền công dân" là gì. Điều 16: Khoản 1, nên bổ sung cụm từ "chính đáng và hợp pháp" sau từ "quyền": "Mọi người có nghĩa vụ tôn trọng quyền chính đáng và hợp pháp của người khác”.
Điều 32: Khoản 2 của Dự thảo sửa đổi Hiến pháp quy định: "Người bị buộc tội có quyền được Tòa án xét xử. Không ai bị kết án hai lần vì một tội phạm”. Trước hết về mặt thuật ngữ, quy định "Không ai bị kết án hai lần vì một tội phạm” rất dễ bị hiểu nhầm. Vì tội phạm là một khái niệm được quy định trong Bộ luật Hình sự, ví dụ: tội trộm cắp tài sản; tội vu khống; tội nhận hối lộ…
Do đó để cho người dân dễ hiểu hơn thì quy định này nên viết là: "Không ai bị kết án hai lần về một hành vi phạm tội”.
Điều 39: Nên bổ sung thêm quyền kết hôn đồng giới. Điều 66 về quyền của người khuyết tật là “được học văn hóa và học nghề” là chưa đầy đủ. Họ cũng có đầy đủ quyền công dân và được Đảng, Nhà nước đối xử công bằng. Vì vậy, nên sửa thành “được học theo nhu cầu” để không giới hạn nhu cầu học tập, nghiên cứu của người khuyết tật, giống như các công dân khác.
Ngoài ra, trong chương II, tại một số điều khoản, khi thì dùng từ "mọi người", khi thì dùng "công dân", vậy cũng cần làm rõ "mọi người" bao gồm những đối tượng nào. Điều 75: Khoản 1 có quy định nhiệm vụ và quyền hạn của Quốc hội trong đó có dùng từ "làm" chưa phù hợp với văn phong khoa học: Quốc hội có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây: Làm Hiến pháp và sửa đổi Hiến pháp; làm luật và sửa đổi luật. Đề nghị sửa lại: “… Soạn thảo, ban hành và sửa đổi Hiến pháp; soạn thảo, ban hành và sửa đổi luật”.
Sử dụng các cụm từ, thuật ngữ nên thống nhất ví dụ như: theo luật định, do luật định, cách dùng từ công dân, mọi người, theo pháp luật/ theo quy định của luật /theo quy định của pháp luật/theo luật định (điều 11, 22, 24, 26, 31, 32, 54, 56, 57, 58, 59, 101, 105, 110, 113, 114); do Hiến pháp và luật quy định/do pháp luật quy định/do luật định (điều 20, 23, 37, 48, 56, 69, 81, 107, 110, 112, 113, 114, 120, 121, 122); theo Hiến pháp và pháp luật/theo pháp luật (điều 8, 15, 51, 64); chấp hành Hiến pháp và pháp luật/chấp hành pháp luật/thực hiện Hiến pháp và pháp luật (điều 8, 10, 84); nơi ở/chỗ ở (điều 36, 37); văn bản quy phạm pháp luật/ văn bản/văn bản pháp luật (điều 75, 79, 103, 105, 116); ban bố tình trạng khẩn cấp/công bố tình trạng khẩn cấp (điều 79, 93); Viện kiểm sát/Viện kiểm sát nhân dân (điều 114); thống nhất hay hợp nhất; với tất cả các nước/với các quốc gia, vùng lãnh thổ, tổ chức quốc tế”? (điều 12, 55)… Bên cạnh đó cần sử dụng thống nhất các hình thức chính tả, và viết hoa như: Nhà nước/nhà nước, dấu chấm/chấm phẩy sau các điều khoản.
PV: Xin trân trọng cảm ơn Giáo sư về những đóng góp rất cụ thể và tâm huyết!
